Πολυκυστικές ωοθήκες

Το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών (Polycystic Ovary Syndrome – PCOS) είναι διαταραχή που χαρακτηρίζεται από υπερανδρογοναιμία, ωοθηκική δυσλειτουργία και ωοθήκες πολυκυστικής μορφολογίας. Το σύνδρομο μπορεί να προκαλεί σημαντικές μεταβολικές διαταραχές, αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο Σακχαρώδη Διαβήτη και καρδιαγγειακής νόσου.

Η αντίσταση στην ινσουλίνη παρατηρείται σε πολλές γυναίκες με PCOS, ιδιαίτερα σε εκείνες με υπερανδρογοναιμία.

Αιτιολογία

Η συμβολή του γενετικού υπόβαθρου παραμένει αβέβαιη και ως εκ τούτου δεν υπάρχει κάποια γενετική δοκιμασία που να χρησιμοποιείται ως εργαλείο πληθυσμιακού ελέγχου. Δεν υπάρχει κάποιος περιβαλλοντικός παράγοντας ή ουσία που να ενοχοποιείται για την εκδήλωση του συνδρόμου. Η αντίσταση στην ινσουλίνη έχει κεντρικό ρόλο στην αιτιολογία του. Η παχυσαρκία δεν αποτελεί διαγνωστικό κριτήριο (δεδομένου ότι το 20% των γυναικών με PCOS δεν είναι παχύσαρκες), αλλά ενισχύει τα παθολογικά φαινόμενα του συνδρόμου.

Κλινική εικόνα

Γυναίκες με PCOS συνήθως παρουσιάζουν διαταραχές εμμηνορρυσίας (από αμηνόρροια έως μηνορραγία) και υπογονιμότητα. Για το λόγο αυτό, η προσοχή εστιάζεται στις θεραπείες πρόκλησης ωοθυλακιορρηξίας, δεδομένου ότι αυξάνουν τον κίνδυνο για σύνδρομο υπερδιέγερσης ωοθηκών και πολύδυμη κύηση.

Επιπρόσθετα, οι γυναίκες με PCOS έχουν αυξημένο κίνδυνο επιπλοκών της κύησης, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης και η υπερτασική νόσος.
Διαταραχές του δέρματος εξαιτίας των αυξημένων περιφερικών ανδρογόνων, όπως η υπερτρίχωση και η ακμή, και σε μικρότερο ποσοστό η αλωπεκία, είναι συνηθισμένα ευρήματα.

Αναφέρεται ότι οι γυναίκες αυτές έχουν αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του ενδομητρίου, μέσω των ανεξάρτητων παραγόντων κινδύνου που συνοδεύουν το σύνδρομο (παχυσαρκία, διαβήτης, υπέρταση, χρόνιοι ανωοθυλακιορρηκτικοί κύκλοι).

Διαφορική διάγνωση

  • Ανδρογονοπαραγωγοί όγκοι

  • Εξωγενής πρόσληψη ανδρογόνων

  • Σύνδρομο Cushing

  • Θυρεοειδική νόσος

  • Μη κλασσική μορφή συγγενούς υπερπλασίας επινεφριδίων (ΣΥΕ)

Διάγνωση

PCOS και σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2

Μελέτες έχουν δείξει ότι οι γυναίκες με PCOS έχουν 2 – 5 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 και ως εκ τούτου θα πρέπει να ελέγχονται με 2ωρη καμπύλη σακχάρου μετά από φόρτιση με 75 γρ. γλυκόζης (νήστις και 2 ώρες μετά τη λήψη).

Αντιμετώπιση

Αύξηση της άσκησης σε συνδυασμό με σωστή διατροφή μειώνει τον κίνδυνο σακχαρώδη διαβήτη, και τα αποτελέσματα αυτά είναι συγκρίσιμα ή και καλύτερα από εκείνα της φαρμακευτικής αγωγής. Η απώλεια βάρους βελτιώνει τις μεταβολικές διαταραχές που συνοδεύουν το PCOS. Ο περιορισμός της ημερήσιας πρόσληψης θερμίδων φαίνεται να είναι ο παράγοντας-κλειδί.

Φαρμακευτική θεραπεία

Η μετφορμίνη χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με την άσκηση και τη διατροφή, και βελτιώνει την ανοχή στην γλυκόζη. Οι συχνότερες παρενέργειες της μετφορμίνης αφορούν το γαστρεντερικό σύστημα (διάρροια, ναυτία, έμετοι, φουσκώματα, ανορεξία) και μπορούν να αποφευχθούν με έναρξη της αγωγής σε μικρή δόση και σταδιακή αύξηση. Η δόση που απαιτείται για την αντιμετώπιση του PCOS είναι 1500-2000 mg την ημέρα σε διαιρεμένες δόσεις.

Η θεραπεία πρώτης γραμμής για την πρόκληση ωοθυλακιορρηξίας αποτελεί πάντα το αντι- οιστρογόνο κιτρική κλομιφαίνη (Clomiphen Citrate®, Serpafar®). Αν αυτή αποτύχει, την δεύτερη γραμμή αντιμετώπισης αποτελούν είτε οι εξωγενείς γοναδοτροπίνες, είτε η λαπαροσκοπική διάτρηση (drilling) των ωοθηκών.

Κιτρική Κλομιφαίνη

Αποτελεί το φάρμακο πρώτης γραμμής. Τα ποσοστά επιτυχούς κύησης στους 6 μήνες θεραπείας αναφέρονται στο 20 – 40%. Οι μισές γυναίκες από αυτές που πρόκειται να έχουν κύηση, το επιτυγχάνουν με δόση 50 mg ημερησίως, ενώ άλλα 20% το επιτυγχάνουν με δόση 100mg ημερησίως.

Γοναδοτροφίνες

Χρησιμοποιούνται για την πρόκληση ωοθυλακιορρηξίας σε γυναίκες με PCOS, στις οποίες έχει αποτύχει η Κιτρική Κλομιφαίνη. Η θεραπεία με χαμηλής δόσης γοναδοτροφίνες προσφέρει ένα υψηλό ποσοστό ωοθυλακιορρηξίας.

Διάτρηση ωοθηκών

Η αξία της λαπαροσκοπικής διάτρησης των ωοθηκών (drilling) με Laser ή διαθερμία ως πρωταρχική θεραπεία υπογόνιμων γυναικών με PCOS είναι ασαφής και ως εκ τούτου συνιστάται ως θεραπεία δεύτερης γραμμής. Δεν φαίνεται να πλεονεκτεί έναντι της χορήγησης γοναδοτροπινών στο ποσοστό κυήσεων. Φαίνεται όμως ότι έχει μικρότερα ποσοστά πολύδυμων κυήσεων στις γυναίκες στις οποίες θα επιτευχθεί κύηση. Μερικές φορές η γονιμότητα μετά από την διάτρηση των ωοθηκών μπορεί να είναι προσωρινή, και απαιτείται συμπληρωματική θεραπεία με κλομιφαίνη ή γοναδοτροπίνες. Τα μακροχρόνια αποτελέσματα της διάτρησης στην ωοθηκική λειτουργία είναι άγνωστα. Η επίδραση της διάτρησης στις μεταβολικές διαταραχές του PCOS είναι μηδαμινή.

Αντισυλληπτικά

Τα συνδυασμένα χαμηλής δόσης αντισυλληπτικά από το στόμα είναι τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα φάρμακα για τη ρύθμιση του κύκλου και είναι τα πλέον κατάλληλα για μακρόχρονη χρήση. Σε γενικές γραμμές, παρέχουν τα οφέλη τους μέσω διαφόρων μηχανισμών, συμπεριλαμβανομένης και της καταστολής της υποφυσιακής LH, της καταστολής της ωοθηκικής παραγωγής ανδρογόνων και της αύξησης της κυκλοφορούσας SHBG. Δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα που να δείχνουν ποιος συνδυασμός οιστρογόνου/προγεσταγόνου είναι ο πιο κατάλληλος για την αντιμετώπιση των διαταραχών εμμηνορρυσίας σε γυναίκες με PCOS.